جايگاه کالاي ايراني در محصولات دانش بنيان

چکیده مصاحبه پژوهشی:

-  در سال 1392، 55 شرکت به عنوان دانش بنیان تایید شدند که این رقم در سال 1397 به بیش از 3500 شرکت رسیده است.

- درآمد شرکت های دانش بنیان در 1392 ، حدود 2 هزار میلیارد ریال بوده و در انتهاي سال 1396 ، به بیش از 330 هزار میلیارد ریال رسيده است.

- فارغ‌التحصیلان دانشگاهی نقش مهمی در پیشرفت علم و فناوری کشور دارند.

- ایجاد شرکت­ های دانش ­بنیان و تجاری­ سازی فناوری ­ها توسط دانش ­­آموختگان دانشگاه ­ها، گامی مؤثر در جلوگیری از مهاجرت آنها به کشورهای دیگر است.  

پژوهش خبری صدا وسیما: شرکت ­های دانش­بنیان از 50 سال قبل در کشورهای صنعتی راه‌اندازی شده‌اند؛ اما در ایران مقوله جدیدی است. جمعیت جوان و تحصیلکرده کشور یکی از مهمترین سرمایه­ های نظام جمهوری اسلامی ایران است؛ و ايجاد شرکت­ هاي دانش بنیان، فرصتي برای رشد استعداد جوانان نخبه در مسير رشد کشور به حساب مي­ آيد.

ايجاد شرکت­ هاي  دانش بنیان، فرصتي برای رشد استعداد جوانان نخبه در مسير رشد کشور به حساب مي ­آيد.[1] تشکيل ستاد توسعه علم، فناوری و اقتصاد دانش بنیان و برگزاری سالانه جشنواره «ایران ساخت» از مهمترین برنامه­ های معاونت علمی و فناوری رییس جمهور بوده است و مرکز فن بازار ملی ایران نيز براي معرفی محصولات شرکت ­هاي بنيان اقدامات خوبي را انجام داده است.[2]  در اين چارچوب در مصاحبه پژوهشی با؛ دکتر سید محمد صاحبکار خراسانی، ­­­عضو هيات علمي پژوهشکده مطالعات فناوري و  رئیس مرکز شرکت ­ها و موسسات دانش بنیان موضوع « کالاي ايراني دانش بنيان» را با طرح سئوالات زير مورد بررسي و واکاوي قرار داديم :

پژوهش خبری : شرکت ­هاي دانش بنيان و کالاهاي دانش­ بنيان چه ويژگي ­هايي دارد؟  

. دکتر سید محمد صاحبکار خراسانی، رییس مرکز شرکت ­ها و موسسات دانش بنیان: شرکت ­ها و مؤسسات دانش بنیان شرکت یا مؤسسه خصوصی یا تعاونی است که به منظور هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه اقتصاد دانش محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی(شامل گسترش و کاربرد اختراع و نوآوری) و تجاری سازی نتایج تحقیق و توسعه (شامل طراحی و تولید کالا و خدمات) در حوزه فناوری های برتر و با ارزش افزوده فراوان تشکیل می­شود.[3]  کالاها و خدمات اگر شامل سه شرط زیر باشند، به عنوان کالا و خدمت دانش‌بنیان به شمار می‌آید[4]

الف- سطح فناوری: کالاها و خدمات باید در حوزه فناوری‌های بالا یا متوسط به بالا باشند.[5]  

ب- مرحله تولید: کالاهای ارایه شده،‌ باید در حال تولید بوده یا حداقل در حد نمونه آزمایشگاهی (با قابلیت بررسی فنی)‌ ساخته شده باشند، همچنین خدمات، باید دارای اسناد فروش باشند.

ج- طراحی مبتنی بر تحقیق و توسعه: شرکت باید طراحی اساسی و قابل توجهی مبتنی بر فعالیت­ های تحقیق و توسعه، انجام داده باشد[6]. 

پژوهش خبری : سابقه تاسيس اين شرکت ها در ايران به چه زماني باز مي‌گردد؟ روند رشد اين شرکت­ ها چگونه بوده است؟

. دکتر سید محمد صاحبکار خراسانی، رییس مرکز شرکت ­ها و موسسات دانش بنیان: قانون حمایت از شرکت­ها و مؤسسات دانش بنیان و تجاری سازی نوآوری ­ها و اختراعات در سال 1389 در مجلس شورای اسلامی تصویب و به دنبال آن در سال 1391 آیین نامه اجرایی قانون در هیات وزیران تصویب و ابلاغ شد. تصویب این قانون آغاز بزرگترین برنامه دولتی برای حمایت از شرکت­ها و موسسات دانش بنیان بوده است. از زمان اجرای قانون در سال 1392، 55 شرکت به عنوان دانش بنیان تایید شدند که این رقم در سال 1397 به بیش از 3500 شرکت رسیده است. روند رشد شرکت ­های دانش بنیان مطابق نمودار زیر است:

پژوهش خبری : مهمترين مزايا و ظرفيت ­هاي شرکت­ هاي دانش بنيان چيست؟

. دکتر سید محمد صاحبکار خراسانی، رییس مرکز شرکت ­ها و موسسات دانش بنیان: یکی از مهمترین مزیت­ های شرکت ­های دانش بنیان، تولید محصولات مبتنی بر دانش است که در جهت رفع نیاز­های کشور و قطع وابستگی به خارج بوده­اند. اغلب این محصولات مانع از خروج ارز از کشور شده و توانایی­ های رقابتی برای اقتصاد ایران در مقابل سایر کشورها ایجاد کرده ­اند. مهمترین ظرفیت این شرکت­ ها نیز استفاده از جوانان نخبه است.[7] جمعیت جوان و تحصیلکرده کشور یکی از مهمترین سرمایه‌های نظام جمهوری اسلامی ایران است که اگر به درستی استفاده نشوند یا به خارج از کشور مهاجرت می­ کنند و یا توانایی­ هایشان به هدر خواهد رفت. از این رو ایجاد فرصت­ هایی برای رشد این استعداد­ها و استفاده از توانمندی­ های آنان مسیری است که با توسعه و حمایت از شرکت­های دانش بنیان ایجاد شده است.

پژوهش خبری : اصولا شرکت ­هاي دانش بنيان چقدر در ايجاد اشتغال پايدار موثر هستند؟

. دکتر سید محمد صاحبکار خراسانی، رییس مرکز شرکت ­ها و موسسات دانش بنیان: یکی از مهمترین مسائل در تحقق اقتصاد مقاومتی رهایی از تلاطم­ ها و تکانه ­های اقتصادی است. [8] اقتصادی که به منابع طبیعی مانند نفت خام وابسته باشد، هر زمان با تغییر قیمت­ ها و تحریم ­ها و مسائل بین ­المللی تحت تاثیر قرار گرفته و دچار اشکال می­ گردد. به همین دلیل اقتصاد مقاومتی به دنبال تغییر این وابستگی از منابع طبیعی به عامل دیگری است که دارای پایه ­های مستحکم و تغییر­ناپذیری باشد. این عامل عبارت است از اقتصادی که به علم و دانش وابسته است. از آنجایی که حمایت از تشکیل و توسعه شرکت­ های دانش بنیان در جهت ایجاد اقتصادی بر پایه علم بوده و خواهد بود، بنابر­این اشتغالی که از این مسیر ایجاد خواهد شد در مقایسه با اشتغال ناشی از فروش منابع طبیعی مانند نفت به مراتب پایدارتر و مستحکم­تر است.

پژوهش خبری : شرکت ­هاي دانش بنيان چقدر در رشد توليد ناخالص داخلي موثر بوده است؟

. دکتر سید محمد صاحبکار خراسانی، رییس مرکز شرکت­ها و موسسات دانش بنیان: درآمد شرکت­ های دانش بنیان در سال اول اجرای قانون در سال 1392 ، حدود 2 هزار میلیارد ریال بوده است. که این رقم در سال­های بعد از آن همزمان با افزایش تعداد شرکت ­ها رشد قابل توجهی را نشان داد. و بر اساس آمارهای مندرج در اظهارنامه مالیاتی شرکت­ ها، درآمد آنها به بیش از 330 هزار میلیارد ریال در انتهای سال 1396 رسید. هر­چند این میزان در مقایسه با تولید ناخالص داخلی عدد بالایی به حساب نمی ­آید، اما مسیر توسعه شرکت­ های دانش­بنیان و حمایت از حضور این شرکت­ها در بازارهای داخلی و بین المللی، می­ تواند سهم اقتصاد دانش بنیان را در آینده به مراتب بیشتر کند. 

پژوهش خبری : براي معرفي شرکت­ هاي دانش بنيان به جامعه چه اقداماتي صورت گرفته است؟

. دکتر سید محمد صاحبکار خراسانی، رییس مرکز شرکت ­ها و موسسات دانش بنیان: با تشکیل معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، مسیر توسعه نوآوری و فناوری در کشور به صورت هدفمند در حال رشد و تکامل است. یکی از نشانه­ های این اتفاق مبارک تلاش برای فرهنگ­ سازی مفاهیمی همچون رهایی از پول نفت، رهایی از اقتصاد نفتی، توجه به رشد فناوری، استفاده از ظرفیت نیروی انسانی نخبه برای رفع نیازهای کشور و ... شدت بیشتری گرفت. به طوری که اکنون میزان آشنایی جامعه با این مفاهیم نسبت به سالهای قبل از آن رشد قابل توجهی داشته اشت. هرچند که همچنان نیازمند تلاش برای آشنایی و فرهنگ ­سازی در جامعه در رابطه با موضوعات مرتبط با اقتصاد دانش بنیان هستیم. هم اکنون ستاد توسعه علم، فناوری و اقتصاد دانش بنیان تشکیل شده است و برگزاری سالانه جشنواره «ایران ساخت» یکی از مهمترین برنامه­ های معاونت علمی و فناوری رییس جمهور است. برای معرفی محصولات دانش بنیان نیز علاوه بر تلاش شرکت­ ها، مجموعه­ های مختلفی مانند مرکز فن بازار ملی ایران شکل گرفته­ اند تا برای هرچه بیشتر معرفی محصولات شرکت ­ها اقدام نمایند.

پژوهش خبری : نقش پارک­ هاي علم و فناوري چيست؟

. دکتر سید محمد صاحبکار خراسانی، رییس مرکز شرکت­ ها و موسسات دانش بنیان: مراکز رشد و پارک ­های علم و فناوری، یکی از نهادهای مهم در شکل­ گیری مراحل اولیه و ابتدایی شرکت­ ها است که هسته­ های فناور، در مراکز رشد مستقر شده و از حمایت­ ها و برنامه­ های توانمندسازی استفاده می­ کنند. پس از رشد اولیه شرکت ­ها در مراکز رشد، به پارک­ های فناوری و یا شهرکت­ های صنعتی یا .... منتقل می ­شوند.

پژوهش خبری : مهمترين موانع و مشکلات اين شرکت ­ها در راه خلق ايده به ثروت چيست؟

. دکتر سید محمد صاحبکار خراسانی، رییس مرکز شرکت­ ها و موسسات دانش بنیان: شرکت ­های دانش بنیان تلاش زیادی را برای تولید محصولات با فناوری­های برتر انجام می­دهند. در این مسیر اغلب این شرکت­ها به دلیل عدم توانایی در شناخت صحیح بازار و مسائل آن، با مشکل فروش محصولات­شان مواجه هستند. از دیگر سو هنوز هم هستند مجموعه­ های دولتی و غیر دولتی بزرگی که با وجود محصولات مشابه داخلی اقدام به خرید از خارج می­کنند. به همین دلیل ایجاد بازار برای محصولات دانش بنیان از مهمترین مشکلات پیش روی این شرکت­ها است.

نقش محصولات دانش بنیان در حمایت از کالای ایرانی

با توجه به تعداد شرکت های دانش بنیان و میزان درآمدزایی این شرکت ها و با توجه به اینکه تقریبا عمده تولیدات این شرکت ها ۱۰۰ درصد ایرانی بوده و از کالاهای داخلی استفاده شده و بنابر آمار موجود می توان پی به پتانسیل اقتصادی بزرگ این شرکت های برد. بالاترین تعداد شرکت های ثبت شده در سال گذشته مربوط به حوزه ماشین آلات و  تجهیزات پیشرفته است و مقام بعدی مربوط به شرکت های فعال در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات و نرم افزارهای رایانه ای است. یعنی دو حوزه بسیار پرکاربرد در زندگی امروزی. حوزه اول مربوط به تجهیزات مکانیکی که یا در ساخت کارخانه ها و صنایع پرکاربرد هستند یا در مصارف صنعتی و دیگر حوزه که مصرف کنندگانش کاربران سازمانی و خانگی هستند در حوزه های نرم افزار و آی تی.

بطور مثال کارخانه ای که قرار است تولیداتی برای مصرف داخل و یا خارج داشته باشد خود چه بهتر است از تجهیزات و ماشین آلات داخلی استفاده کند تا محصولی را بسازد که تجهیزات تولیدش هم ایرانی هستند. اما ذکر این نکته که تولید کنندگان ایرانی باید مسئله افزایش کیفیت را بعنوان سرلوحه امورات تولیدی سال جدید لحاظ کنند خالی از لطف نیست. بنابراین با افزایش کیفیت محصولات داخلی و معرفی آن ها به مصرف کننده ها و همچنین خرید بالاخص محصولات ایرانی که دانش بنیان هستند میتوان بر یکی از بزرگترین مشکل حال حاضر کشور که همان مباحث و مشکلات اقتصادی است فائق آمد.

حالیه باتوجه به تمام موارد فوق میتوان به این نتیجه رسید که با حمایت جدی از شرکت های دانش بنیان که ساده ترین آن ها خرید و مصرف محصولتشان است هم بعنوان وظیفه وضع شده مقام معظم رهبری در این سال با عنوان خرید کالا ایرانی جامه عمل پوشانیدم و هم امکان رشد و بالندگی این شرکت ها و به تبع آن اشتغال زایی برای جوانان و خانواده های ایرانی را فراهم ساخته ایم. [9]

کلام آخر   

نیروی انسانی فعال در شرکت­ های دانش بنیان، تحصیلکردگان دانشگاه­هاي کشور هستند و این خود بزرگترین نقشی است که دانشگاه­ها در این مسیر دارند. همچنین بسیاری از شرکت­ های دانش بنیان ذیل مجموعه­ های وابسته به دانشگاه ­ها(­به عنوان نمونه پارک ها و مراکز رشد) فعالیت می­ کنند. اما این­ها در مقابل حجم بالای تحصیلکرده ­های دانشگاهي همچنان رقم پایینی است. ایجاد شرکت ­های دانش ­بنیان و تجاری­ سازی فناوری­ ها توسط دانش ­­آموختگان دانشگاه ­ها، گامی مؤثر در جلوگیری از مهاجرت آنها به کشورهای دیگر است. فارغ‌التحصیلان دانشگاهی نقش مهمی در پیشرفت علم و فناوری کشور دارند. در سال­ های اخیر پدیده جدیدی در کشور شکل گرفته است و آن تشویق جوانان کشور به ورود به حیطه بخش‌های خصوصی از طریق تشکیل شرکت­ های دانش ­بنیان است؛ فارغ‌التحصیلان دانشگاهی می‌توانند از طریق ایجاد شرکت­ های دانش ­بنیان در مراکز رشد ایده‌های خود را به محصول تبدیل و تجاری‌سازی کنند. اگر نخبگان در این حیطه وارد نشوند به خارج از کشور خواهند رفت و ایده‌های خود را در خارج از کشور تجاری‌سازی خواهند کرد.

پژوهش خبری // پژوهشگر: ناجی

منابع در آرشیو پژوهش خبری موجود است.