آمریکا و ترکیه؛ گروکشی اف 35 در برابر اس 400

به گزارش سرویس بین الملل خبرگزاری صدا و سیما؛ روابط آمریکا و ترکیه در دو سال اخیر یعنی پس از کودتای نافرجام 15 ژوئیه 2016 دچار تنش های زیادی شده است. آنکارا پس از شکست این کودتا، واشنگتن را در طرح ریزی و اجرای آن دخیل دانست و همین مساله، موجب سردی روابط دوکشور شد.

مقامات ارشد ترکیه به ویژه رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری این کشور بارها بر نقش مستقیم و موثر واشنگتن در کودتای نافرجام ژوئیه 2016 تاکید کرده و اکنون بیش از هر زمان دیگری به آن بی اعتماد هستند. با روی کار آمدن "دونالد ترامپ" به عنوان رئیس جمهور آمریکا در 20 ژانویه 2017، مقامات ارشد ترکیه امیدوار بودند که دوره جدید در روابط آمریکا و ترکیه  به وجود خواهد آمد؛. به ویژه اینکه ترامپ بر خلاف اوباما، توجهی به مسائل داخلی ترکیه نداشت اما در عمل اختلافات دو کشور به شدت تشدید شده است.

اختلاف درباره اس -400

یکی از اختلافات مهم آمریکا و ترکیه، پافشاری آنکارا بر خرید سامانه موشکی ضد هوایی و ضد موشکی اس -400 از روسیه است.این مساله نه فقط بامخالفت شدید کنگره آمریکا و پنتاگون مواجه شده، بلکه واشنگتن گام های عملی برای جلوگیری از این خرید تسلیحاتی اغاز کرده داده است.در این راستا، ترامپ روز سه شنبه 30 بهمن (19 فوریه )لایحه عدم ارسال جنگنده‌های اف-35 به ترکیه را امضاء کرد.

با امضای لایحه بودجه جدید آمریکا از سوي ترامپ، مصوبه کنگره آمریکا برای تعلیق روند تحویل جنگنده‌های اف-۳۵ به ترکیه عملا به قانون تبدیل شده است. در یکی از بندهای این لایحه بودجه، ارسال جنگنده‌های اف-۳۵ به ترکیه به بعد از دریافت گزارش نهایی وزرای خارجه و دفاع آمریکا در مورد تصمیم آنکارا برای خرید سامانه دفاع موشکی اس-۴۰۰ از روسیه موکول شده است. در گزارش ارسالی پنتاگون به کنگره آمده است که خرید اس-۴۰۰ از سوي ترکیه به لغو ارسال جنگنده های اف-۳۵، بالگردهای پیشرفته شینوک، بلک هاوک و همچنین جنگنده‌های اف-16به آنکارا منجر می‌شود.

آمریکا پیشتر تا جمعه 26 بهمن (15 فوریه) به آنکارا برای لغو قرارداد خرید اس-۴۰۰ فرصت داده و تاکید کرده بود در صورت پاسخ منفی ترکیه به این پیشنهاد از تصمیم اتخاذ شده برای فروش موشک های پاتریوت و تجهیزات مرتبط با این سامانه موشکی آمریکایی به ترکیه صرف نظر خواهد کرد.واشنگتن همچنین به آنکارا هشدار داده بود که در صورت اجرایی شدن قرار خرید موشک های روسی، تحویل هواپیمای جنگنده نسل پنجمی اف-۳۵ به آنکارا را متوقف خواهد کرد. "هیتر ویلسون" مسئول نیروی هوایی آمریکا در پنتاگون می گوید: سیاست های واشنگتن در زمینه صادرات و فروش تجهیزات نظامی ممکن است رابطه بین این کشور و اعضای ناتو را تحت تاثیر قرار دهد.

گفته می‌شود "مایک پنس" معاون رئیس جمهور آمریکا در تماس تلفنی محرمانه از رئیس جمهور ترکیه درخواست کرده بود تا قرارداد خرید اس-۴۰۰ با روسیه را لغو کند، اما اردوغان  در پاسخ گفته که تحویل این سامانه موشکی همانطور که وعده داده شده بود در ژوئیه 2019 انجام می‌شود.

 نگرانی های واشنگتن

ترکیه یکی از کشورهای عضو پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) است و واشنگتن می‌گوید ورود سامانه اس-۴۰۰ به شبکه پدافندی ناتو می‌تواند نقاط ضعف جنگنده‌های کشورهای عضو این پیمان را برای روسیه آشکار کند. دولت ترامپ نگران است که خرید تسلیحات روسی و وابستگی تسلیحاتی به  روسیه، آنکارا را بیش از پیش به سمت مسکو سوق دهد. با این حال، این همه ماجرا نیست و مسائل دیگری نیز مطرح است.

برخی تحلیلگران بر این باورند که نگرانی آمریکایی ها تا حدی به دلیل ضعف سامانه موشکی پاتریوت در برابر اس -400 است.دراین زمینه، روزنامه آلمانی "دی ولت" به نقل از کارشناسان نظامی نوشت:"افزایش علاقمندی جهانی به سامانه موشکی اس-400 روسیه به دلیل برتری تکنولوژی این سامانه نسبت به مدل مشابه آمریکایی آن است".ضمن اینکه دلایل و انگیزه های سیاسی و ملاحظات خاص مقامات ارشد ترکیه به ویژه اردوغان در پس اصرار ترک ها برای خرید سامانه موشکی اس -400 است.به گفته "روسلان پوخووف" کارشناس نظامی روس و رئیس مرکز تحلیل راهبردها و فناوری‌ها:"بازار جهانی اسلحه تنها از طریق عرضه و تقاضا مشخص نمی‌شود ، بلکه انگیزه‌های سیاسی خاص هدایت‌کننده این بازار هستند".

سامانه موشکی دوربرد اس- 400 ساخت روسیه، جزو پیشرفته‌ترین سامانه‌های ضدهوایی و ضد موشکی در نوع خود محسوب می شود که توانایی حمل و شلیک چند نوع موشک مختلف را دارد و می‌توانند اهداف متنوعی شامل موشک‌های بالستیک قاره ‌پیما، موشک‌های کروز و جنگنده‌های رادار گریز را هدف قرار دهند. شبکه راداری و شناسایی این سامانه می‌تواند همزمان 300 هدف را شناسایی کند و به ترتیب اولویت با آنها درگیر شود. سقف ارتفاع پوشش هوایی این سامانه، 27 کیلومتر است.

پافشاری اردوغان

"رجب طیب اردوغان" رئیس جمهور ترکیه روز شنبه 27 بهمن(16 فوریه) یک روز پس از ضرب الاجل تعیین شده از سوی آمریکا تاکید کرد که کشورش همچنان به قرارداد خرید اس -400 از روسیه پایبند است. ترکیه که یکی از کشورهای عضو ناتو است، پیش از این نیز برغم هشدارهای آمریکا و دیگر اعضای ناتو برای صرف نظر کردن از خرید موشک های اس-۴۰۰ تاکید کرده بود که به این سامانه موشکی نیاز دارد و از تصمیم خود صرف نظر نخواهد کرد.

اردوغان روز دوشنبه 29 بهمن (18 فوریه) نیز با تایید خرید سامانه اس-۴۰۰ از روسیه تاکید کرد: این قرارداد لغو نخواهد شد و ترکیه انتظار دارد این سامانه موشکی سال جاری میلادی به این کشور ارسال شود. به گفته اردوغان :آمریکا همیشه تلاش می کند ترکیه را متقاعد کند تا از خرید اس-400 خودداری کنیم. اما چرا ما باید از خرید این سامانه خودداری کنیم؟ وی افزود: آمریکا برای فروش سیستم دفاع موشکی به ترکیه هیچ گامی را برنداشته و ما حق داریم از سیستم‌های مختلف دفاعی در کشورمان استفاده کنیم .به گفته رئیس جمهور ترکیه، ناتو به وضوح اعلام کرده که خرید اس- 400 توسط ترکیه هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند.اردوغان گفت که یونان سامانه موشکی روسی  اس-300 را در اختیار دارد، ولی کسی به این کشور چیزی نمی گوید.

به رغم ادعای اردوغان، برخی اعضای ناتو با این استدلال که سامانه اس -400 با سامانه های موشکی مورد استفاده در ناتو هم‌خوانی ندارد،با خرید اس -400 توسط ترکیه مخالفت ورزیده اند. به ادعای واشنگتن، ورود سامانه موشکی روسی  اس-۴۰۰ به شبکه پدافندی ناتو می‌تواند نقاط ضعف جنگنده‌های کشورهای عضو این پیمان را برای روسیه آشکار کند.

وزارت امور خارجه آمریکا پیش از این، تهدید کرده که واشنگتن هر کشوری را که از روسیه، سامانه موشکی اس 400 خریداری کند، تحریم خواهد کرد. واشنگتن برای انصراف آنکارا از خرید اس-۴۰۰، پیشنهاد فروش سامانه موشکی پاتریوت را مطرح کرده بود، اما دولت ترکیه ضمن قبول خرید پاتریوت، بر خرید سامانه اس -400 نیز تاکید کرده است. به گفته مقامات ترکيه، این سامانه روسی هم از توانمندی‌های بیشتری برخوردار است و هم روس‌ها حاضرند در زمینه انتقال فناوری و پشتیبانی از این سامانه نیز با ترکیه همکاری کنند.

جمع بندی

امتناع آمریکا از فروش هواپیمای جنگنده نسل پنجمی اف -35 به ترکیه مسلما واکنش تند ترکيه را بر خواهد انگیخت. رئیس جمهور ترکیه چندی قبل تهدید کرد که در صورت امتناع واشنگتن از عمل به تعهدات خود، آنکارا مجبور خواهد بود هواپیماهای جنگنده پیشرفته مورد نیاز خود را از کشوری دیگر خریداری کند و هواپیمای جنگنده نسل پنجمی سوخو-57 ساخت روسیه یکی از گزینه‌های احتمالی آنکارا خواهد بود.

آمریکا با اقدام خود درباره ممانعت از فروش هواپیمای جنگنده اف -35 به ترکیه،  زمینه گرایش و همکاری بیشتر آنکارا با روسیه را در زمینه های نظامی و تسلیحاتی فراهم کرده است؛ امری که خود موجب دوری هرچه بیشتر ترکیه از آمریکا و نیز افزایش شکاف بین اعضای ناتو خواهد شد.به نظر می رسد که واشنگتن اساسا دیگر نگاه قبلی را به ترکیه نداشته و با توجه به برخی اقدامات آنکارا در سطح منطقه ای به ویژه نزدیکی با روسیه و پیروی نکردن از تحریم های آمریکا علیه ایران، به آن بی اعتماد شده است.

می توان پیش بینی کرد که روند واگرایی در روابط آمریکا و ترکیه نه تنها ادامه پیدا خواهد کرد، بلکه در آینده تشدید هم خواهد شد. از سوی دیگر، با توجه به سرسختی و لجاجت ترامپ و موضع قلدرمابانه وی، در قبال ترکیه، آنکارا تلاش خواهد کرد تا روابط و منافع خود را در قالب گسترش روابط با دیگر کشورها مانند روسیه، چین و ایران تعریف کند. به این ترتیب نه تنها معادلات منطقه ای به سمت پیچیدگی هر چه بیشتر سوق پیدا خواهد کرد، بلکه سطح روابط واشنگتن و آنکارا نیز به طور بی سابقه ای کاهش پیدا خواهد کرد.

نویسنده: دکتر سید رضا میرطاهر

تحليلگر مسائل بين الملل