بازار «سیاه»، از کود شیمیایی تا بذر گندم

به گزارش خبرگزاری صداوسیما مرکز قزوین، درگذشته کود با ارز دولتی وارد کشور می‌شد، اما اخیرا به علل مختلفی ارز چهار هزار و ۲۰۰ تومانی برای واردات کود‌های شیمیایی تامین نشد و با ارز نیمایی وارد می‌شود.
کشاورزان سال‌های سال است که با مشکلات مختلفی از جمله فروش نرفتن وماندن محصول روی دستشان وحمایت نکردن مسئولان از آنان دست و پنجه نرم می‌کنند و امسال نیز افزایش چشمگیر قیمت سم، کود و بذر، کشاورزان را بی‌رمق از تولید کرده است.

چند برابرشدن قیمت‌ها

در هیاهوی گرانی‌های افسار گسیخته که دیگر برای مردم عادی شده است، این بار کشاورزان بیش از سایرین متضرر شدند، گرانی انواع بذر و کود‌های شیمیایی و چندین برابر شدن قیمت ها، نسبت به سال گذشته، کشاورزان را وادار می‌کند تا از کشت محصولات منصرف شوند.

استفاده از کود و سم برای محافظت از گیاه در برابر بیماری‌ها و آفات ضروری است که به خصوص برای کیفیت محصولات باید کود سیاه داده شود، اما کمبود کود سیاه موجب گلایه و نگرانی کشاورزان شده است.

این درحالی است که کشاورزان خود را برای کشت پاییزه و زمستانه آماده می‌کنند، اما به دنبال کود مورد نیاز خود هستند که دولت ظاهرا به یکباره تصمیم به افزایش شدید قیمت کود گرفته است.
طی ماه‌های گذشته رسانه‌های مختلف، اخباری از کشف کود‌های شیمیایی بخصوص، کود اُوره که مورد نیاز صنعت کشاورزی است منتشر کردند به طوری که مقادیر قابل توجهی کود شیمیایی احتکار شده بود.

هر از چند گاهی هم پلیس از کشف کودشیمایی قاچاق و احتکار شده خبر می‌دهد. این درحالی است که اغلب مناطق کشور خود را آماده کشت پاییزه و زمستانه می‌کنند و باید کود مورد نیاز زمین‌های کشاورزی به دست کشاورزان برسد. کمبود کود‌های شیمیایی موجب شده است تا یا کشاورزان دست از کشت بکشند و یا باید با قیمت بسیار بالایی این کود‌ها را از بازار آزاد تهیه کنند که در نهایت موجب گرانی محصولات کشاورزی خواهد شد.

دولت تبدیل به واسطه

مبین کاظمی یکی از کشاورزان می‌گوید: مگر میشود دولت و سازمان جهاد کشاورزی نتوانند بازار سیاه را کنترل کنند.

او می‌افزاید: عامل گرانی و بازار سیاه خود دولت است در واقع دولت محصولات را با قیمت ارزان از کشاورزان خریداری می‌کند و با انبار کردن آن‌ها، با قیمت چند برابر محصولات را به مردم می‌فروشد.

مسئولان صنعت پتروشیمی هم می‌گویند تولید کود شیمیایی بدون هیچ گونه خللی در حال تولید است واگر مشکلی در بازار وجود دارد مربوط به بخش توزیع است.

انجمن کارفرمایان پتروشیمی مشکلات مربوط به این حوزه را ناشی از اختلالات موجود در توزیع می‌داند هیچ کمبودی در تولید و تخصیص سهمیه کود بخش کشاورزی وجود ندارد و مشکلات موجود ناشی از توزیع است.

احمد مهدوی ابهری، دبیرکل انجمن کارفرمایان پتروشیمی گفته است: هیچ کمبودی در تولید و تخصیص سهمیه کود اوره بخش کشاورزی وجود ندارد و سهمیه مصوب، ماهانه در اختیار شرکت خدمات حمایتی کشاورزی قرار می‌گیرد و مشکلی در این زمینه وجودندارد.

یکی دیگر از کشاورزان قزوینی بنام علی خلیلی می‌گوید: به عنوان مثال کود اُوره که در داخل کشور تولید می‌شود و نیاز به واردات نیست پس چرا تا کنون نتوانسته اند کود مورد نیاز کشاورزان را تامین کنند.

مقرون به صرفه نبودن کشاورزی

غلامعلی سلطانی یکی دیگر از کشاورزان در مورد گران شدن کود می‌گوید: با بالا رفتن ملزومات کشاورزی، دیگر کشاورزی مقدور به صرفه نیست در حالیکه قزوین یکی از استان‌های کشاورزی کشور است و باید مسئولان حمایت بیشتری از کشاورزان کنند.

سلطانی می‌افزاید: البته درخواست از مسئولان برای کمک به کشاورزان کار بیهوده‌ای است از یکطرف قیمت نهاده‌های کشاورزی گران شده و از طرف دیگر به علت بالا رفتن قیمت محصولات، مردم قدرت خرید ندارند ومتاسفانه محصول کشاورزی به فروش نمی‌رسد و هر موقع نیز گلایه کردیم با وعده‌های پوچ و توخالی امیدوارمان می‌کنند.

کسی به داد کشاورزان نمی‌رسد

گندمکار قزوینی هم می‌گوید: بذر و کود در انبار‌ها وجود دارد وما برای خرید بذر گندم به مراکز جهاد کشاورزی مراجعه می‌کنیم می‌گویند باید در نوبت باشید، اما در بازارآزاد می‌شود بذرگندم را با قیمت بالا خرید، این بذر را چه کسانی وارد بازار آزاد می‌کنند.

مرتضی رحمانی معتقد است: بخش کشاورزی از سالیان گذشته در کشور مرده است و با این وضع کشاورزان رغبتی به کاشت گندم ندارند اگر هم گندمی در این استان کاشت شود به علت بالا بودن قیمت کود وبذر و استفاده نکردن از کود و بذر اصلاح شده، کیفیت محصولات کاهش می‌یابد.

این گندمکاراضافه می‌کند:هیچ نظارتی بر بازارکود و بذرنیست ونبود نظارت سبب جولان واسطه‌ها (بگفته این گندمکار خود دولت تبدیل به واسطه شده) در بازار و در نتیجه کاهش چشمگیر تولیدات کشاورزی شده و کود در بازار سیاه از ۵۴ هزار تومان به ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار تومان هم رسیده است.

امسال علاوه بر دیگر ملزومات کشاورزی سموم، کود‌ها و بذر‌های دولتی کمیاب و حتی نایاب شده است که این موضوع، نارضایتی و اعتراض کشاورزان را در پی داشته و از آنجایی که افزایش قیمت کود، بذر و سم، هزینه‌های تولید را افزایش می‌دهد، دولت اگر نرخ خرید تضمینی را بالا نبرد کشاورزان متضرر خواهند شد.

بگفته کشاورزان درماه‌های اخیر قیمت کود‌ها افزایش بیش از ۵۰۰ درصدی داشته است و برخی کود‌ها که با ارز دولتی وارد می‌شد هم‌اکنون با ارز نیمایی وارد کشور می‌شود و درصد افزایش قیمت در نهاده‌های کشاورزی پدیده آمده و میزان کود مورد نیاز به کشاورزان نمی‌رسد و از سوی دیگر قیمت سموم افزایش چشمگیر داشته و در بازار کمبود این محصول نیز احساس می‌شود.

ارز نیمایی سبب گرانی سم و کود

بگفته مسئولان سازمان جهاد کشاورزی در سال‌های گذشته کود با ارز دولتی وارد کشور می‌شد، اما در ماه‌های اخیر به دلایل مختلفی ارز چهار هزار و ۲۰۰ تومانی برای واردات کود‌های شیمیایی تامین نشد و در حال حاضر با ارزنیمایی وارد کشور می‌شود.

ورود مجلس به افزایش قیمت‌ها

"قالیباف" به کمیسیون کشاورزی مجلس درباره بررسی قیمت کود شیمیایی ماموریت داد.
رئیس مجلس شورای اسلامی در ماه گذشته بود که کمیسیون کشاورزی مجلس را مامور کرد تا موضوع افزایش قیمت کود شیمیایی را به صورت جدی رسیدگی کند.

محمدباقر قالیباف اعلام کرد: این نکته بسیار مهم است و کمیسیون کشاورزی مجلس باید موضوع را با جدیت کامل دنبال کند.
نماینده مردم قزوین، آبیک و البرز در مجلس شورای اسلامی هم می‌گوید: افزایش قیمت انواع کود شیمیایی و بذر، انگیزه را از کشاورزان گرفته است.
لطف الله سیاهکلی می‌افزاید: افزایش قیمت کود شیمیایی و بذر کشاورزان را در تنگنا قرار داده و در چنین شرایطی، کاشت محصولات کشاورزی برای آنان صرفه اقتصادی ندارد و باید قیمت خرید تضمینی مناسبی تعیین شود.

سیاهکلی اضافه کرد: پاییز فصل کاشت محصولات است و کشاورزان به علت افزایش قیمت نهاد‌های سردرگم شده اند و مسئولان نباید در این زمینه بی تفاوت باشند اگر مشکل حل نشود در آینده با مشکلات فراوانی مواجه می‌شویم.

وعده برای پیگیری

مشکل در توزیع کود شیمیایی چند وزارتخانه را درگیر کرده و کمیسیون‌های مختلف مجلس دنبال این هستند که وضعیت را سر و سامان دهند.

۲۳ تیر سعید باستانی (سخنگوی کمیسیون صنایع و معادن مجلس) گفت: «اعضای کمیسیون به این نتیجه رسیدند کود شیمیایی با همان قیمت مصوب اولیه عرضه، و مابه التفاوت‌آن یا از طریق پرداخت یارانه و یا لحاظ کردن در بودجه سنواتی سال‌های بعد جبران شود.»

در حالی این نظر مطرح می‌شود که برخی مسئولان و نمایندگان مجلس بر این باورند که افزایش قیمت کود شیمیایی و بذر نابجاست، چراکه قیمت خوراک پتروشیمی‌ها بیشتر نشده است. در این بین به نظر می‌رسد نیاز به هماهنگی بین بخشی باشد و دخالت موثر وزارت جهاد کشاورزی در این زمینه ضروری است.

محمدباقر سعادت (عضو کمیسیون کشاورزی مجلس) ازجلسه این کمیسیون برای بررسی مشکل پیش آمده در زمینه توزیع کود شیمیایی خبر می‌دهد.
او با بیان اینکه حل مشکل از طریق رایزنی با چند سازمان وزارتخانه ممکن است، اضافه می‌کند: وزارت جهاد کشاورزی به عنوان متولی امور کشاورزان وظیفه ایجاد هماهنگی در این زمینه را دارد.

سعادت ادامه می‌دهد: روال کار این بوده که وزارت جهاد کشاورزی نیاز کشاورزان به کود شیمیایی را برآورد کند و برای تهیه آن با پتروشیمی‌ها هماهنگ شود. اکنون نیز باید وزارت جهاد کشاورزی با رایزنی با پتروشیمی‌ها مشکل را حل کندو باید تصمیمی گرفت که کشاورزان متضرر نشوند، یعنی آن‌ها باید به میزان مناسب کود شیمیایی دریافت کنند و قیمت تمام شده آن مناسب باشد و هزینه‌های آن‌ها را به نحو غیر منطقی افزایش ندهد.

ادعا گرانی کود برای کیفیت محصولات، رد گُم کنی

شریعت‌نژاد (عضو کمیسیون کشاورزی مجلس) هم اخیرا درباره این ادعا گفته است: «اینکه دولت برای کاهش مصرف کود شیمیایی به منظور کاهش سموم در محصولات کشاورزی برنامه داشته باشد امر پسندیده‌ای است، اما اجرای آن با استفاده از روش افزایش قیمت مناسب نیست.»

علاوه بر حرف‌های این نماینده مجلس که عنوان می‌کند هدف کاهش استفاده از کود شیمیایی را باید طور دیگری دنبال کرد، چندین و چند دلیل دیگر نیز می‌توان آورد که نشان می‌دهد ادعای گران کردن کود شیمیایی برای کمک به سلامت شهروندان ادعایی واهی و رد گُم کنی است. بر عکس آنچه برخی از رسانه‌ها عنوان می‌کنند، ایران از نظر استفاده از کود شیمیایی وضعیت نامناسبی ندارد.

بگفته سعید سعادت (مشاور وزیر و مدیرکل دفتر محیط زیست، سلامت غذا در حوزه محصولات سالم وزارت جهاد کشاورزی) گفته بود ایران در مصرف کود شیمیایی در میان بیش از ۲۰۰ کشور جهان، رتبه ۱۱۶ را دارد.

او افزود: در ایران به ازای هر هکتار ۸۹ کیلوگرم کود استفاده می‌شود، در حالی که میانگین جهانی مصرف کود شیمیایی ۱۰۱ کیلوگرم در هر هکتار است.

گذشته ازاین اگر نیت افزایش قیمت کود شیمیایی را کم کردن مصرف آن برای سالم‌سازی محصولات کشاورزی قلمداد کنیم، وجود کود شیمیایی در بازار آزاد و فروش بدون نظارت آن هیچ توجیهی ندارد. به نظر می‌رسد افزایش قیمت و کمیاب شدن کود شیمیایی بیش از هر چیز با هدف سودآوری صورت گرفته است.
افزایش قیمت کود شیمیایی و کمیاب شدن برخی از انواع کود‌ها که منجر به نشت آن در بازار سیاه و فروش غیرقانونی شده است، موجی از نگرانی را در میان کشاورزان و مردمی که دغدغه استفاده از محصولات کشاورزی و باغی سالم را دارند، به وجود آورده است.

کشاورزی مدرن، پیوندی ناگسستنی با استفاده از کود شیمیایی و نهاد‌های کشاورزی دارد. افزایش جمعیت جهان و نیاز به بالا بردن بهره‌وری در بخش کشاورزی باعث شده همزمان با پیشرفت‌های صنعتی، شاهد استفاده انواع کود شیمیایی در حوزه کشاورزی باشیم. درحالی‌که بررسی‌ها نشان می‌دهد بدون استفاده از کود شیمیایی و نهاده‌های کشاورزی در اکثر مواقع صرفه اقتصادی ندارد و مهم‌تر از آن امنیت غذایی مردم جهان با حذف آن‌ها از بخش کشاورزی به خطر می‌افتد.

البته گفته میشود استفاده از کود شیمیایی نه تنها کیفیت محصولات کشاورزی را پایین می‌آورد که ممکن است به بیماری‌های خطرناکی مانند سرطان دامن بزند. به همین علت است که در سراسر جهان قوانین ویژه‌ای درباره میزان مصرف کود شیمیایی در بخش کشاورزی وجود دارد و استفاده بیش از حد مجاز از این نوع مکمل‌ها، تخلف محسوب می‌شود و حتی پیگرد قانونی دارد. اما اتفاقاتی که در ماه‌های اخیر در زمینه تهیه کود شیمیایی در ایران رخ داده از چند جهت نگرانی‌هایی ایجاد کرده است.

کشاورزان به مرگ گرفته می‌شوند تا به تب راضی شوند

یک کشاورز بوئین زهرایی در پاسخ به این مطلب می‌گوید: به نوعی می‌توان گفت که مسئولان با بیان این مطالب کشاورزان را به مرگ گرفته‌اند تا به تب راضی باشند.

علی نجفی می‌افزاید: اگر نیت افزایش قیمت کود شیمیایی را کم کردن مصرف آن برای سالم‌سازی محصولات کشاورزی قلمداد کنیم، وجود کود شیمیایی در بازار آزاد و فروش بدون نظارت آن هیچ توجیهی ندارد. به نظر می‌رسد افزایش قیمت و کمیاب شدن کود شیمیایی بیش از هر چیز با هدف سودآوری صورت گرفته است.
نجفی اضافه می‌کند: هر چند مشکلات در زمینه توزیع کود شیمیایی همواره وجود داشته، اما امسال مشکلات تشدید شده است. توزیع نامناسب و کیفیت و کمیت کود شیمیایی همواره مورد اعتراض کشاورزان بوده است. در بسیاری مواقع شاهد این بوده‌ایم که کود در زمان مناسب بین کشاورزان توزیع نمی‌شود و یا میزان کود توزیعی کم بوده و از آن بدتر گاه شاهد توزیع کود بی‌کیفیت هستیم.

این کشاورز بوئین زهرایی همچنین می‌گوید: بیش از آنکه افزایش قیمت کود حمایتی دغدغه ما باشد، کمبود این نوع کود مهم است که باعث می‌شود کشاورزان برای تهیه کود به بازار آزاد مراجعه کنند. آنجا قیمت کود چند برابر قیمت دولتی است و اطمینانی هم نسبت به کیفیت آن وجود ندارد.

آنچه که مسئولان به آن واقف هستند این است که کود شیمیایی کالایی است که باید با نظارت دولت در اختیار کشاورزان قرار گیرد و فروش آن به دلالان غیر قانونی است، دغدغه تولید محصول سالم، دغدغه همه است، حال چطور می‌توان در شرایطی که کود سالم به میزان مناسب در اختیار کشاورز نیست، انتظار داشت کشاورز، محصول سالم تولید کند؟ مشکلاتی که در زمینه تهیه کود شیمیایی به وجود آمده هم میزان تولید محصولات کشاورزی را به خطر می‌اندازد و هم ممکن است بر کیفیت محصولات تاثیر بگذارد.

توزیع نامناسب عامل گرانی

افزایش قیمت کود و نهاد‌هایی کشاورزی از یکطرف و توزیع نامناسب آن که باعث می‌شود کشاورزان برای تامین نیاز خود به بازار آزاد رو بیاورند؛ بدون اینکه از کیفیت آن مطمئن باشند.

ماجرای گرانی قیمت کود شیمیایی و نهاد‌های کشاورزی که این روز‌ها به دغدغه کشاورزان تبدیل شده، همانگونه که در گزارش به آن تاکید شد مربوط به چند وزارتخانه است و به نظر می‌رسد برای اینکه مشکل رفع شود به هماهنگی‌های بین بخشی نیاز است.

کام کشاورزان را تلخ نکنیم

از سوی هم عواملی باعث شد تولید کشاورزی در یک سال اخیر بهبود یابد و کشاورزان سود بیشتری ببرند. علاوه بر افزایش بارندگی‌ها، به صرفه شدن صادرات محصولات کشاورزی و قیمت مناسب برخی از محصولات، به سود کشاورزان تمام شده است. در شرایطی که کشاورزان امیدوارند بعد از مدت‌ها خشکسالی با افزایش تولید نفسی بکشند، نباید آن دسته از نهاده‌های کشاورزی را که در داخل تولید می‌شود، گران شود و برای حل مشکل باید هماهنگی‌های بین‌بخشی صورت گیرد و نباید زمان را از دست داد. مصرف کود شیمیایی در زمان مناسب فایده دارد و اگر مسئولان دست دست کنند هم کشاورزی آسیب خواهند دید و هم مردم.

اگر کشاورزان نتوانند این نهاده را به موقع به زمین بدهند باعث کاهش تولید در واحد سطح شده و علیرغم این که منابع آب و خاک استفاده می‌شود، اما تولید کافی نخواهند داشت، درواقع منابع به هدر می‌رود و درآمد کشاورزان هم به حداقل می‌رسد.

در باره این که چطور محصولی که در انحصار دولت است می‌تواند سر از بازار سیاه درآورد هم می‌توان گفت این‌ها برای ما هم جای سؤال است و باید بررسی و کنکاش بیشتری در این باره شود و مسؤولان نیز باید پاسخگو باشند.

نگارنده: علی صفری الموتی