کمبود صنایع تبدیلی؛ پاشنه آشیل صنعت استان مرکزی...

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما؛ استان مرکزی؛ ظرفیت های عظیمی همچون موقعیت جغرافیایی و وضعیت آب و هوای متنوع در استان مرکزی سبب تولید گسترده انواع محصولات کشاورزی و باغی از جمله انار ساوه، انگور خنداب و به ویژه گیاهان دارویی شده که علاوه بر تامین نیاز استان و کشور بخش عمده ای از این محصولات به خارج از کشور هم صادر می شود.
موضوع بسیار با اهمیتی که توجه به حل آن برای صنعتگران این بخش بسیار ضرورت دارد چون صنایع تبدیلی نه تنها در ایران بلکه در جهان هم از اهمیت فراوانی برخوردار شده و بدون تردید عقب ماندن از رقبا در بازار جهانی نتیجه ای جز شکست و رکود این صنعت در پی نخواهد داشت.
به همین دلیل در گزارش پیش رو به بهانه آغاز برداشت انگور از تاکستان های استان مرکزی به ویژه خنداب و البته انار ساوه که برند معروف و شناخته شده ای در جهان است، بررسب مشکلات و موانع موجود بر سر راه صنایع تبدیلی در استان مرکزی را تقدیم نگاهتان می کنم.
در آغاز اشاره ای دارم به ظرفیت های بالای استان مرکزی در بخش محصولات کشاورزی و ضرورت وجود توازن در تجهیزات و امکانات لازم فرآوری همزمان با حجم بالای تولید.
آغاز برداشت دُردانه های بهشتی...
امسال با به اوج رسیدن فصل برداشت دُردانه های بهشتی از تاکستان های استان مرکزی پیش بینی می شود تا پایان فصل برداشت 160 هزارتن انگور برداشت شود.
وسعت تاکستان های استان مرکزی 17 هزار هکتار است و رتبه نهم تولید این محصول را در کشور دارد.
زارعی مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی می گوید: شهرستان خنداب با وسعت 7 هزار هکتاری تاکستان هایش یکی از قطب های تولید انگور در ایران است و هر سال نزدیک به 180 هزار تن انگور از باغ های آن برداشت می شود.
این را هم بدانید که 80 درصد محصول تولید این شهرستان انگور بی دانه سفید و قرمز است و هر سال 30 هزار تن کشمش تولید و علاوه بر تامین بازار مصرف به خارج از کشور هم صادر می شود.
ایران با تولید سالانه 4 میلیون تن انگور رتبه 11 تولید این محصول و رتبه دوم صادرات کشمش را در دنیا دارد و صادرات انگور و فرآورده های آن هر سال 30 میلیون دلار ارز عاید کشور می کند .
حال با توجه به این ظرفیت عظیم که تنها بخش کوچکی از توانمندی های استان مرکزی در بخش کشاورزی است، ضرورت توسعه صنایع تبدیلی در کشور و به ویژه استان مرکزی پیش از هر زمان دیگری آشکار می شود.
صادرات زمردهای مَلَس از شهر یاقوت های سرخ...
از انگور خنداب و ظرفیت بالای فرآوری آن گفتم، اکنون بد نیست کمی هم از ساوه، شهری با تاریخ کهن و یاقوت های سرخ برایتان بگویم تا اهمیت و ضرورت توسعه صنایع تبدیلی در استان مرکزی بیشتر و بهتر تبیین شود.
انار ساوه 12 رقم تجاری از جمله انار ملس، ممتاز ساوه، آلک تبریزی ساوه، انار تابستانی و انار آقا محمدعلی دارد.
با همین ظرفیت کنونی صنایع فرآوری انار در استان مرکزی، سالانه تنها 20 هزار تن انارِ فرآوری شده به خارج از کشور صادر می شود که به ازای هر کیلوگرم 2 دلار و در مجموع 40 میلیون دلار ارز عاید کشور می شود.
حال آنکه بدون شک با توسعه صنایع تبدیلی این رقم از افزایش چشمگیری برخوردار خواهد شد.
توسعه اقتصادی با افزایش صنایع تبدیلی...
شاید باورتان نشود که مقصد یاقوت های سرخ و ترشُ و شیرین ساوه؛ آلمان، روسیه، ترکیه، کره جنوبی و برخی کشورهای حاشیه خلیج همیشه فارس است.
استان مرکزی با 90 هزار بهره بردار در ردیف 10 استان برتر کشور در بخش کشاورزی است.
این استان با یک میلیون و 414 هزار نفر جمعیت و 12 شهرستان علاوه بر صنعت در بخش کشاورزی هم نقش آفرینی می‌کند به طوری که رتبه چهارم تولید بچه ماهی قزل آلا، رتبه نخست در تنوع تولید گل و گیاهان زینتی، رتبه دوم تولید گل‌های شاخه بریده، رتبه سوم در تولید گل و گیاهان زینتی، رتبه دوم سطح زیر کشت و تولید انار کشور، رتبه ششم تولید پسته، مقام هشتم تولید گل محمدی، رتبه نهم در تولید انگور، رتبه سوم در تولید لوبیا و رتبه پنجم در تولید جو را به خود اختصاص داده است.
استقرار ایستگاه انار ساوه، پژوهشکده گل و گیاهان زینتی محلات، ایستگاه ملی تحقیقات لوبیای خمین، شعبه ششم تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی، ایستگاه تحقیقات ماهی زینتی و مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی هم از ظرفیت های علمی و تحقیقاتی استان مرکزی است که لزوم ایجاد و توسعه صنایع بسته بندی در این استان را به همگان گوشزد می کند.
حال به نظر می رسد با وجود چنین ظرفیت های کم نظیر، نیاز به افزایش صنایع تبدیلی و تکمیلی و حمایت و پشتیبانی دولت از صنعتگران این حوزه بیش از هر زمان دیگری ضرورت دارد تا بتوان توسعه اقتصادی را در استان مرکزی رقم زد.
کارخانه فرآوری نارایران؛ بزرگترین واحد فرآوری انار در دنیا...
در شهر یاقوت های سرخ آوازه کارخانه ای دیگر پیچیده که نامش در دنیا زبانزد است که از سوی دیگر یکی از ظرفیت های بزرگ استان مرکزی در زمینه صنایع بسته بندی است.
ساوه تنها شهری است که با 6 هزار و 800 هکتار سطح زیر کشت انار، رتبه نخست را در جهان به خود اختصاص داده و همچنین از قطب های تولید انار در دنیا هم هست.
"نارایران" بزرگترین کارخانه فرآوری جهان در ساوه برای توسعه روزافزون صادرات محصولات فرآوری شده در استان مرکزی در نوع خود بی نظیر است.
مهمترین و بزرگترین ظرفیت های استان مرکزی برای توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی را از نگاهتان گذراندم تا از زیرساخت مناسب و بستر آماده این بخش در استان آگاه شوید.
اکنون نگاهی گذرا دارم به ضرورت های کلی توسعه این صنایع.
فرآوری گیاهان دارویی پیش نیاز توسعه صنایع تبدیلی...
استان مرکزی از دیرباز در زمینه پرورش و تولید گیاهان دارویی فعال بوده است.
گیاهان دارویی به ناچار باید فرآوری شوند و پرواضح است که با ایجاد کارگاه‌های صنایع تبدیلی به میزان کافی در داخل استان مرکزی، از ارسال این محصولات برای فرآوری به سایر مناطق کشور جلوگیری می‌شود.
توسعه کشت گیاهان دارویی به دلیل نیاز کم به آب، بهره‌ وری، اشتغال‌زایی و درآمدزایی بالایی این گیاهان از برنامه‌های اولویت ‌دار سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی است.
در چند سال اخیر کشت گل ‌محمدی، زعفران و انواع گیاهان دارویی در استان مرکزی توسعه مناسبی داشته و برای جلوگیری از خام‌ فروشی آنها باید صنایع تبدیلی و فرآوری این گیاهان همزمان با توسعه کشت آنها ایجاد شود.
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی می گوید: اکنون 336 هکتار از زمین های کشاورزی استان زیر کشت محصول زعفران، ‌هزار هکتار گل محمدی و 950 هکتار زیر کشت سایر گیاهان دارویی قرار دارد.
به گفته زارعی سالانه تنها یک تن محصول زعفران و 2 هزار و 500 تن گل ‌محمدی تولید می‌شود که در صورت توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی این ارقام نیز افزایش می یابد.
صنایع تبدیلی، شاه کلید توسعه...
این صنایع به دلیل فرآوری محصولات زراعی، باغی و دام و طیور موجب کاهش هدر رفت تولیدات، برنامه ‌پذیر شدن تولید، ایجاد زمینه صادرات و بالا رفتن اشتغال و درآمد بهره‌برداران شده و در یک کلام شاه کلید توسعه این بخش است.
صنایع تبدیلی یکی از سودمندترین ارتباطات بین بخش صنعت و کشاورزی است و کاهش میزان بیکاری‌های دائمی ‌و فصلی در مناطق روستایی را به همراه داشته و در عین حال زمینه مناسب برای توسعه بخش کشاورزی را هم فراهم می‌کند.
صنایع تبدیلی، تامین ‌کننده امنیت غذایی...
این صنایع افزایش تولید، بهره ‌وری، ایجاد فرصت‌های شغلی، تامین نیازهای اساسی، پیوند با دیگر بخش‌های اقتصادی و کاهش نابرابری‌های منطقه‌ای و پیش نیاز استراتژی صنعتی شدن و تامین‌کننده امنیت غذایی در کشور است.
استان مرکزی به دلیل وجود سه هزار واحد کوچک، بزرگ و متوسط صنعتی همواره به عنوان یکی از اهرم های اتکای توسعه اقتصادی کشور مد نظر بوده و هست.
این استان دومین قطب صنایع مادر تخصصی و چهارمین قطب صنعت کشور است و در زمینه تنوع تولیدات صنعتی هم رتبه نخست کشور را در کارنامه درخشان خود ثبت کرده است.
صنایع تبدیلی، عامل اصلی کنترل قیمت...
اما متاسفانه به علت کمبود صنایع تبدیلی در استان مرکزی تنها 40 درصد این محصولات در استان مصرف و بقیه به سایر استان‌های کشور ارسال می شود.
آنچه که اهمیت بسیاری دارد آن است گیاهان دارویی به ناچار باید فرآوری شوند و با ایجاد کارگاه‌های فرآوری به میزان کافی در داخل استان از ارسال این محصولات برای فرآوری به سایر مناطق جلوگیری خواهد شد.
از سویی دیگر ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی در استان مرکزی و کشور عامل اصلی کنترل قیمت و جلوگیری از ضرر و زیان کشاورزان و مصرف‌ کنندگان است که با توسعه این صنایع و فرآوری محصولات مازاد کشاورزان در زمان تولید، از کاهش قیمت و بروز مشکل برای کشاورزان جلوگیری می شود.
افزایش ارزش افزوده محصولات با وجود صنایع تبدیلی...
از مزایای وجود صنایع تبدیلی می توان به موضوع افزایش ارزش افزوده محصولات تولیدی بخش کشاورزی اشاره کرد.
صنایع تبدیلی بخش کشاورزی مجموعه فعالیت‌های صنعتی است که با فرآوری محصولات کشاورزی از طریق تغییرات فیزیکی، شیمیایی، ذخیره سازی، بسته بندی و توزیع؛ به تبدیل و نگهداری آنها کمک می کند.
ایجاد ارزش افزوده بالا، افزایش صادرات غیرنفتی، کاهش ضایعات و توسعه اشتغال پایدار از ویژگی های صنایع تبدیلی است.
اکنون 4 هزار نفر در 224 واحد فعال صنایع تبدیلی برای فرآوری انواع محصولات کشاورزی در استان مرکزی مشغول به کار هستند.
فقدان صنایع تبدیلی کافی، مانعی بزرگ در مسیر توسعه صادرات...
اکنون که بیش از پیش از ویژگی ها، مزایا و ظرفیت های توسعه صنایع تبدیلی در کشور و به خصوص استان مرکزی آگاه شدید باید با چالش های موجود و موانع پیش روی این صنعت سودآور هم آشنا شوید.
با بررسی مشکلات متعدد مسیر ایجاد و توسعه صنایع تبدیلی به راحتی می توان به این نتیجه رسید که نبود این صنایع تا چه اندازه می تواند در زمینه صادرات محصولات فرآوری شده و ارزآوری فراوان حاصل از آن اثربخش باشد.
کافی است به این نکته توجه کنید که سالانه بیش از 150 هزار تن انار در ساوه برداشت می‌شود که از این میزان فقط 50 هزار تن و تنها در 2 واحد صنایع تبدیلی و و بیش از 30 واحد محلی و نیمه صنعتی این شهرستان فرآوری می شود.
صنایع تبدیلی عامل رونق اقتصادی...
مدیر جهاد کشاورزی شهرستان ساوه می گوید: به علت نبود صنایع تبدیلی کافی، انار مازاد بر ظرفیت این 2 واحد به بیش از 70 واحد فرآوری، آبگیری و تولید کنسانتره در کشور ارسال می شود و دقیقا نکته همینجا است که در صورت افزایش تعداد صنایع تبدیلی، علاوه بر کاهش هزینه های جانبی، همه انارهای برداشت شده در زمان کمتری در استان مرکزی فرآوری خواهد شد که افزایش میزان صادرات، ارزآوری، ایجاد اشتغال و رونق اقتصادی دو چندان را در پی خواهد داشت.
اکنون سطح باغ های انار استان مرکزی 10 هزار و 200 هکتار است که 9 هزار و 800 هکتار آن در شهرستان ساوه است و 400 هکتار هم در شهرستان های محلات، دلیجان و تفرش است.
حال آنکه سطح زیر کشت انار در ایران 89 هزار هکتار با متوسط عملکرد تولید 13 تن است و هر سال 750 هزار تن انار برداشت می شود.
کمبود صنایع تبدیلی پاشنه آشیل و حلقه گمشده تولیدات کشاورزی...
کافی نبودن صنایع تبدیلی در بخش کشاورزی استان مرکزی، سبب شده تولید کنندگان این بخش نتوانند از ظرفیت واقعی صادرات انواع محصولات کشاورزی به خارج از کشوراستفاده کنند.
مدیر صنایع تبدیلی و غذایی سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی می گوید: البته این مشکل تنها به بخش صادرات انار ختم نمی شود و دیگر محصولات کشاورزی را هم شامل می شود.
از آنجا که ساوه، شهر یاقوت های سرخ پس از فارس دومین تولید کننده انار در ایران است، کمبود صنایع تبدیلی برای فرآوری این محصول با توجه به ظرفیت های فراوان و سود سرشار از صادرات دیگر فرآورده های کشاورزی در استان مرکزی حائز اهمیت است.
ضایعات 25 درصدی محصولات باغی...
مدیر باغبانی سازمان جهاد کشاورزی استان مرکزی کمبود صنایع تبدیلی و تکمیلی برای فرآوری محصولات باغی را از جمله مشکلات کشاورزان استان مرکزی دانسته و می گوید: حدود 25 درصد محصولات باغی استان به دلیل فرآوری نشدن و بسته بندی نامناسب در فواصل تولید تا مصرف در هنگام حمل محصول و در فروشگاه‌ها از بین رفته و به دست مصرف ‌کننده نمی‌رسد.
به عقیده علی‌ اصغر زارعی توجه به فرآوری محصولات باغی و کشاورزی نقش مهمی در کاهش ضایعات، افزایش بهره وری و درآمدزایی برای کشاورزان دارد.
مشکلات واحدهای صنایع تبدیلی...
مدیرتولید یکی از واحدهای صنایع تبدیلی استان مرکزی در خصوص مشکلات این بخش می گوید: بالا بودن هزینه تولید، ضعف سیستم حمل و نقل، دریافت تسهیلات بانکی با نرخ بالا، خام فروشی از سوی واحدهای صنعتی و صنفی و واحدهای غیرمعتبر، عدم استفاده از فناوری‌های نوین در فرآوری عرقیات و داروهای گیاهی و نبود برندهای قوی صادراتی از جمله مهمترین مشکلات واحدهای فرآوری است.
کمبود سرمایه در گردش هم از دیگر مشکلات واحدهای تولید صنایع تبدیلی استان مرکزی است و این مهم کاهش توان خرید محصولات خام کشاورزی، تولید و فروش را به همراه دارد.
به گفته حسین زمانی حضور کمرنگ شرکت‌های تخصصی مدیریت صادرات، حضور جزیره‌ای در بازارهای بین‌المللی و تمایل نداشتن به استفاده از برند مشترک از جمله دلایل کاهش صادرات است.
مشکل جدی؛ کمبود سرمایه در گردش...
توجه شما را به این نکته خیلی مهم و حساس هم جلب می کنم و آن، کمبود سرمایه در گردش از دیگر مشکلات واحدهای تولید صنایع تبدیلی استان مرکزی است که کاهش توان خرید محصولات خام کشاورزی، تولید و فروش را به همراه دارد.
صنعتگران این بخش در صورت رفع این مشکل اساسی با حمایت و پشتیبانی دولت در سال تولید، پشتیبانی‌ها و مانع‌زدایی‌ها می توانند به توسعه این بخش و آینده روشن آن امیدوار باشند.
ضعف در بازاریابی، حلقه مفقوده در زنجیره صنایع تبدیلی...
کارشناسان بخش کشاورزی استان مرکزی ضعف در بازاریابی را حلقه مفقوده در زنجیره صنایع تبدیلی و تکمیلی می داند.
رضا باجلان می گوید: اکنون بسیاری از صنایع تبدیلی استان مرکزی در زمینه بازاریابی و فروش به صورت تخصصی وارد نشده‌اند و نیاز است در این زمینه حضور فعال تری داشته ‌باشند.
او معتقد است با توجه به شیوع ویروس کرونا نیازهای جامعه تغییر و استفاده مردم از محصولات صنایع تبدیلی افزایش یافته و نیاز است صنایع تبدیلی هم تولید خود را با این تغییر هماهنگ کنند.
باجلان بالا بودن هزینه تولید را از جمله مشکلات واحدهای صنایع تبدیلی و تکمیلی استان مرکزی عنوان کرد گفت: بالا بودن هزینه تولید کاهش رقابت پذیری و حضور در بازارهای داخلی و خارجی را به همراه دارد.
راهکار؛ ضرورت اجرای عاجل شعار تولید، پشتیبانی‌ها و مانع‌زدایی‌ها...
شاید بتوان تجهیز واحدهای صنایع تبدیلی کشاورزی استان مرکزی و دیگر استان های کشور به فناوری و ماشین آلات نوین در خط تولید را از جمله راهکارهای افزایش رقابت پذیری محصولات این واحدها و راهکار اصلی برون رفت ازچالش ها و حل مشکلات موجود دانست.
به نظرم وجود این همه مشکل و موانع در مسیر توسعه صنایع تبدیلی با توجه به سالی که از سوی رهبر فرزانه انقلاب اسلامی به نام تولید، پشتیبانی‌ها و مانع‌زدایی‌ها نامگذاری شده تعهد و تکالیف مسئولان و صنعتگران را صد چندان می کند تا با تاسی از تاکیدات معظم له گام های ارزشمند و عاجلی در مسیر رفع موانع موجود بردارند.
حرف آخر...
با توجه به اینکه بخش کشاورزی در ایران در دهه های گذشته همیشه با چالش های جدی مواجه بوده ایجاد و توسعه صنایع تبدیلی و تکمیلی کشاورزی می تواند راهکاری مناسب برای جلوگیری از ضایعات و در عین حال افزایش ارزش افزوده محصولات کشاورزی باشد.
در این راستا شناسایی چالش های پیش روی این صنعت می تواند به تسهیل و توسعة آن کمک کند.
اکنون صنایع تبدیلی و تکمیلی استان مرکزی با مشکلات متعدد از جمله مشکلات مرتبط با قوانین و مقررات، زیرساخت ها و فناوری، اقتصادی و مالی، آموزش نیروی انسانی، مدیریتی و کارآفرینی و همچنین وضعیت بازار مواجه است.
حال با وجود فراهم بودن زیرساخت های بسیار مناسب مثل وجود بیشترین سطح زیرکشت انار ساوه در جهان، کشت وسیع انگور و انواع محصولات کشاورزی، وجود "نارایران" بزرگترین کارخانه تبدیلی دنیا در استان مرکزی می توان امیدوار بود مسئولان خدوم در سال تولید، پشتیبانی‌ها و مانع‌زدایی‌ها با افزایش تعداد صنایع تبدیلی و تکمیلی موانع سد راه توسعه این صنعت را بردارند تا به زودی شاهد بالندگی استان مرکزی در این بخش باشیم.
نویسنده: سید احمد طباطبایی