عزاداری محرم، سیره و سنت ائمه معصومین (ع)

به گزارش سرویس وبگردی خبرگزاری صدا و سیما، حجت‌الاسلام و المسلمین حمیدرضا مطهری، عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، درباره «سوگواری اهل بیت (ع) بر امام حسین (ع)» گفت: آنچه مشخص است، این است که ما اهل بیت (ع) را در همه موارد الگوی خود می‌دانیم و در سوگواری بر امام حسین (ع) هم برای ما الگو هستند. یکی از مسائلی که اهل بیت (ع) در تمام شرایط بر آن تأکید داشتند، زنده‌نگهداشتن یاد و نام امام حسین (ع) و قیام ایشان بوده است و آنچه تاکنون به دست ما رسیده، مدیون و مرهون تلاش ائمه (ع) است.

وی افزود: با وجود شرایط متفاوت ائمه (ع) و حتی در سخت‌ترین شرایط سیاسی، یاد و نام امام حسین (ع) مدنظر ایشان بوده است و به مردم هم توصیه داشتند که آن را زنده نگه دارند. اخبار و روایات فراوانی از پیامبر (ص) و امیرالمؤمنین (ع) داریم که بر امام حسین (ع) گریه می‌کردند و در اخبار مختلف از عاشورا و شهادت دردناک امام خبر داده‌اند و حتی از امام مجتبی (ع) هم اخباری در این زمینه وجود دارد. 

حجت‌الاسلام مطهری با اشاره به تلاش ائمه (ع) بعد از دوران عاشورا برای زنده نگداشتن این ماجرا، تصریح کرد: نخستین مورد سوگواری اهل بیت (ع) در صحرای کربلا رخ داد؛ حضرت زینب (س) و امام سجاد (ع) شروع به سوگواری کردند و بعد هم در کوفه و مجلس ابن زیاد این اتفاق رخ داد و مهم‌تر از آن اتفاقی بود که در شام با روشنگری حضرت زینب (س) و امام سجاد (ع) رخ داد. وقتی سر مقدس امام حسین (ع) جلوی یزید بود، حضرت زینب (س) او را يَا ابْنَ الطلقاء خطاب و او را تحقیر کرد و بعد هم سخنان امام سجاد (ع) باعث تغییر شرایط و یزید مجبور شد ابن زیاد را عامل اصلی شهادت بداند و خودش را تا حدودی تبرئه کند.

استاد تاریخ اسلام بیان کرد: با روشنگری صورت گرفته مردم شام که در ابتدا علیه اهل بیت (ع) هلهله و شادی می‌کردند، رویکردشان عوض شد و فهمیدند یزید فرزند رسول الله را شهید کرده است و جلسات سوگواری برای امام حسین (ع) برپا شد و حضرت سجاد (ع) در بازگشت به مدینه هم آنقدر در منزل گاه‌های مختلف می‌گریستند که به عنوان یکی از بکائین مطرح شدند.

وی ادامه داد: علت معروف‌شدن ایشان گریه‌هایی بود که برای امام حسین (ع) و ماجرای عاشورا کردند و تا جایی گریه کردند که برخی اعتراض کردند. ایشان در پاسخ فرمودند حضرت یعقوب وقتی یکی از فرزندانش از نظر او مدتی غیب شد و او خبر داشت که نمرده است، آنقدر گریست که چشمش کور شد، ولی من چگونه گریه نکنم که در برابر چشمانم، پدر و برادرانم و همه نزدیکان مرا به شهادت رساندند.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی با بیان اینکه بعد از امام سجاد (ع) هم این وضع به صورت دیگری تداوم یافت، اظهار کرد: امام باقر (ع) و بعد امام صادق (ع) هم سوگواری را ادامه دادند؛ شاعری نزد امام صادق (ع) آمد و شعری را در رثای امام حسین (ع) گفت و امام صادق (ع) دستور دادند تا خانواده هم به این مجلس بیایند یعنی روضه خانگی از دوره امام صادق (ع) و حتی قبل از آن وجود داشت و اینگونه به این مسئله اهتمام داشتند.

چرایی عزاداری در دهه اول محرم
وی اضافه کرد: امام رضا (ع) فرموده‌اند وقتی هلال ماه محرم پیدا می‌شد آثار غم و اندوه در چهره پدرم نمایان بود یعنی بعد از امام صادق (ع) شاهدیم که چگونه امام کاظم (ع) هم به ترویج عزاداری کوشیدند. هر قدر روز‌ها می‌گذشت آثار غم زیاد می‌شد و در عاشورا به اوج می‌رسید و این وضعیت ناشی از اهتمام ائمه (ع) به بحث عزاداری است و نشان می‌دهد که عزاداری در دهه اول محرم و قبل از روز عاشورا هم موضوعیت دارد.

مطهری بیان کرد: در دوره امام رضا (ع) هم وضعیت مقداری بهتر شد آن هم از این جهت که امام رضا (ع) ولیعهد بودند و همین سبب شد تا مقداری از فشار حکومتی علیه شیعه برداشته شود لذا شیعیان با فراغ بال بیشتری در نشر اندیشه شیعه تلاش کردند؛ یکی از نمونه‌ها، حضور دعبل خزاعی در نزد امام رضا (ع) و دریافت صله به خاطر اشعار است. دعبل در اشعارش به عاشورا اشاره کرد و امام رضا (ع) به شدت در عزای امام حسین (ع) گریستند و به او هدیه زیادی دادند. دعبل علاوه بر هدایا پیراهن امام رضا (ع) را نیز گرفت.

وی افزود: دعبل وقتی وارد قم شد، ساکنان قم خواهان این پیراهن شدند و به ناچار برخی جوانان قمی پیراهن را از او گرفتند و مبلغ زیادی به او دادند. او همچنین دختری داشت که بیمار بود و قطعه‌ای از پیراهن را به چشمان دخترش کشید و او بینا شد. در دوره ابناءالرضا (ع) شیعیان در وضعیت بحرانی قرار گرفتند، زیرا خلفایی که در مسند قدرت نشستند، علیه شیعه سخت‌گیری کردند تا جایی که متوکل دستور داد تا مرقد مطهر امام حسین (ع) را خراب کنند.

تلاش امام هادی (ع) برای پاسداشت امام حسین (ع)
مطهری اظهار کرد: امام هادی (ع) اقداماتی در دوران خودشان انجام دادند که در زنده نگهداشتن یاد و نام امام حسین (ع) بی‌نظیر بود. البته ابناءالرضا (ع) هر سه از مدینه به عراق تبعید شدند. امام هادی (ع) در شهری زندگی می‌کرد که در واقع محل اسکان لشکریان خلیفه وقت بود و، چون امام هادی (ع) و امام عسکری در منطقه عسکر زندگی می‌کردند لقب عسکریین گرفتند.

وی افزود: تعداد شیعیان در اینجا زیاد نبود، اما چیزی که سبب شد تا تعالیم این دو امام (ع) به ما برسد ایجاد سازمان وکالتی بود که از دوره امام کاظم (ع) شکل گرفت و به تدریج توسعه یافته بود. به هر حال در این مقطع زمانی به خاطر فشار حکومت، راهکار دیگری جز زیارت برای زنده نگهداشتن یاد امام حسین (ع) نبود و ایشان توصیه زیادی در اینباره به شیعیان کردند.

مطهری تصریح کرد: امام (ع)، چون بیمار شدند به ابوهاشم جعفری دستور داد تا به زیارت امام حسین (ع) برود و برای شفای امام هادی (ع) دعا کنند. ابوهاشم می‌گوید برای ما سؤال شد که امام هادی (ع)، خودشان امام هستند و چرا طلب شفا از امام دیگری دارند؟ امام هادی (ع) فرمودند برای خداوند مکان‌هایی است که در آنجا دعا بهتر مستجاب می‌شود و یکی از این مکان‌ها مقبره امام حسین (ع) است و امام هادی (ع) هم شیعیان را به این مسئله توجه دادند. وی افزود: اهل بیت (ع) در عصر حضور اهتمام ویژه به احیای نام امام حسین (ع) و مجلس سوگواری داشتند و از شیعیان هم خواستند که برای آن حضرت گریه کنند و اشک بریزند و سوگواری کنند.

منبع: ایکنا